30 Kasım 2009 Pazartesi

Finansal Ürünler (Ödev)

1) Yolda giderken yolun kenarında 10 trilyon YTL'lik bir hazine bonosu buluyoruz. Hamiline bir tahvil, sahibi yok, alıyoruz.

a. Bu bir reel menkul müdür yoksa finansal menkul müdür?

b. Bunu bulduğumuzdan dolayı

i.Biz zengin oluruz

ii. Topluma faydası olur

Şıklardan hangisi veya hangileri doğrudur. Ve bu olayın sonucunda taraflar nasıl etkilenmektedir, izah edin.

(25 puan)

C1) a. Tahvil; hisse senedi, fon, döviz, gibi bir finansal kıymettir, menkuldür.

b. Öncelikle borçlanma senetleri hakkında kısa bir bilgi vermek faydalı olacaktır. Genelde borçlanma kontratları (Debenture) özelde ise Finansal kıymetler belli başlı özellikleri içermektedirler. Bunlar; ihraç eden bir kurum, vade süresi, vesairedir.

Bu çerçevede bulunan finansal kıymetin hazine (devlet) tarafından ihraç edildiği bilgisi soruda mevcuttur ve hazine bonolarının süresi ise bir yıla kadardır.[1] Dolayısıyla bulunan menkul kıymetin vadesine maksimum bir yıl kalmıştır. Vadesine bu kadar kısa bir süre kalan bu hazine bonosunun devlet tarafından ihraç edilmesi ise neredeyse olanaksızdır; çünkü devlet için bu miktarın ödenmesi günün konjonktüründe mümkün gözükmemektedir. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, 2008 yılının Haziran ayında yapmış olduğu konuşmasında Türkiye’nin gelecek GSMH hedefinin 1 Trilyon TL olduğunu belirtmiştir.[2]

Dolayısıyla bulunan bu tahvilin sahte olma olasılığı oldukça yüksektir. Tahvilin gerçek olması durumunda, yani devletin GSMH’nın üzerinde bir tahvil yaratması durumunda ise, “bu tarz bir tahvili kim alabilir” sorusu ortaya çıkmaktadır. Devletin bu tarz bir tahvili yaratması, bu tahvili satın alabilecek bir gücün ortaya çıkması ve bu gücün bu tarz bir tahvili kaybetmesi durumunda ise, tahvili bulan kişi kendisini zengin sayabilecektir; çünkü devletin neredeyse tüm kaynakları tahvili bulan kişinin eline geçmiştir. Bunların tahsil edilmesi durumunda tahvili alan işi zengin olabilecektir; fakat bu durum da imkânlar dâhilinde gözükmemektedir.

Devletin tahvil vadesine kadar belirtilen miktarı oluşturması durumunda ise, bu miktarın ödenmesi hususu doğacak ve finansal kıymeti elinde bulunduran kişi, toplumun tüm parasını kendi eline geçirecektir (Hazine bonosunun içerdiği tüm riskleri, politik risk, enflasyon riski, volatilite riski, yeniden yatırım riski vs., aştığı varsayılarak belirtilmiştir.).

Bu durum devletin default olmasına neden olacak ve gelişen konjonktür ne tahvili elinde bulunduran bireye, ne topluma ne de devlete faydalı olacaktır.

2) Türkiye’de derslerde gördüğümüz hangi kısa vadeli yatırım enstrümanlarının yasal alt yapısı mevcuttur? Kullanımda olanlar hangileridir? Araştırın.

Burada bahsetmediğimiz ancak çok kullanımda olan Türkiye’ye özel kısa vadeli enstrümanlar mevcut mudur? (Detaya gerek yok, sadece isim ve çok kısa izahat kâfidir)

(30 Puan)

C2) Derslerde gördüğümüz kısa vadeli yatırım (para piyasası) araçları ve ülkemizde kullanılıp, kullanılmadığına dair bilgi aşağıdaki gibidir:

§ CD –Certificate of Deposit – Vadeli Mevduat Sertifikası. Vadeli mevduatların yasal altyapısı Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) tarafından çıkartılan SİGORTAYA TABİ MEVDUAT VE KATILIM FONLARI İLE TASARRUF MEVDUATI SİGORTA FONUNCA TAHSİL OLUNACAK PRİMLERE DAİR YÖNETMELİK tarafından oluşturulmuştur; fakat ülkemizde vadeli mevduat bulunsa da vadeli mevduat gibi işlem gören vadeli mevduat sertifikası kullanılmamaktadır.[3] Geçmiş dönemde bu ürün ülkemizde kullanılmış fakat ömrü 2 yıl bile sürmemiştir.

§ CP –Commercial Paper – Finansman Bonosu. Finansman bonosu ülkemizde kullanılan bir para piyasası aracıdır. Yasal altyapısı SPK tarafından oluşturulmuştur. Konuyla ilgili SPK 06.08.2007 – 10.08.2007 tarih ve 2007/32 sayılı Haftalık Bülten'inde gerekli yasal altyapıyı ilan etmiştir.[4]

§ BA –Bankers Acceptance - Banka Akseptansı. Türkiye’de kullanılan bir para piyasası yatırım aracıdır ve yasal altyapısı mevcuttur. Konuyla ilgili ISBN: 978-975-97921-2-1 No’lu çalışmaya bakılabilir.

§ Repos/ReversesRepurchase agreements – Repo/Ters Repo. Türkiye’de kullanılan bir para piyasası yatırım aracıdır. Yasal altyapısı ülkemizde mevcuttur.

§ Federal (Fed) Funds – Merkez Bankası fonları. Her ne kadar derslerimizde FED’e ait bir fon olarak gözükse de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından da fon ihracı yapılmaktadır. Bu ürünün yasal altyapısı da ülkemizde mevcuttur.

§ Eurodollars. Ülkemizde bulunmakta olan kısa vadeli bir yatırım aracıdır. Yasal altyapısı mevcuttur.

§ Treasury Bills – Hazine Bonoları. Ülkemizde kullanılmakta olup, yasal altyapısı mevcuttur.

Derslerimizde bahsetmediğimiz; fakat ülkemizde kullanım olanağı olan ürünler aşağıdaki gibidir:[5]

§ Kâra iştirakli Tahvil: Maktu bir faiz oranı yerine, bilanço karından pay veren tahvil çeşididir. Türleri; hem faiz hem kar payı veren, ya faiz ya da kar payı veren, yalnızca kar payı veren olarak 3 çeşittir.

§ Katılma İntifa Senedi (KİS): Ortaklıkların nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın, kardan pay alma, tasviye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma gibi haklar sağlayan menkul kıymetlerdir.

§ Gelir Ortaklığı Senedi (GOS): Belli bir kamu altyapı tesisinin belli bir süre içindeki gelirinin belli bir oranındaki bölümüne karşılık gösterilen kamu ortaklığı idaresi tarafından çı*karılan bir menkul kıymettir.

3) İncelediğimiz ürünlerde hangileri teminat dayanağı olan ürünlerdir?

(10 Puan)

C3)

  • Vadeli mevduat sertifikası
  • Banka akseptansı
  • Repo- Ters Repo
  • Fed Funds (FED Bonoları)
  • Eurodollars
  • Hazine Bonosu

4) Bu ürünlerin risk karşılaştırmasını yapınız. En risksizden en riskliye doğru. Sıralamanızı yaparken açıklamanızı da içerin. Tek bir doğru yoktur, ama açıklamanıza nasıl düşündüğünüzü, dayanaklarınızı izah etmeniz gerekmektedir.

(20 Puan)

C4) Risk seviyesi düşük olandan risk seviyesi yüksek olana doğru sıralarsam;

Hazine Bonosu: Arkasında devlet desteği olduğu için diğer yatırım araçlarından daha az risk içermektedir. Bu sebeple belirtiler ürünler içerisinde en düşük riske sahip olan ürün budur.

Repo / Ters Repo: Repo sabit bir getiri arz eder. Vadesinden önce bozumlarda getiriden feragat edilir. Bunun dışında çok kısa dönemler için tercih edildiğinden büyük bir risk unsuru taşımamaktadır. Ayrıca bünyesinde hazine bonosu, devlet tahvili vs. içerdiğinden düşük risk grubunda olduğu söylenebilir.

Vadeli Mevduat Sertifikası: Bankada nezdinde bulunan bir vadeli mevduatı güvence (teminat) alarak oluşturulan bir ürün olduğu için, riski sadece bankacılık sisteminin bulunduğu duruma göre belirlenir. Ayrıca vadeli mevduatların birçok ülkede devlet garantisinde olması sebebiyle (ülkemizde 50.000 TL) riskinin çok yüksek olduğu söylenemez.

Banka Akseptansı: Anılan ürünler içerisinde en yüksek risk grubunda olduğu söylenebilir; fakat bu riskin kime ait olduğu sorusunu da beraberinde getirir. Ülkemizde akreditif olarak anılmakta olup riskin bankaya mı, banka müşterisine mi yoksa karşı tarafa mı ait olduğu akreditifin türüne göre değişkenlik gösterebilmektedir.

5) Bir yatırımcı acısından bakıldığında, ayni firmanın piyasaya çıkarttığı tüm diğer özellikleri ayni olan 3 tahvil vardır.

i. İlk tahvilde bir "geri çağrılabilir" (call) opsiyonu mevcuttur

ii. İkinci tahvilde bir "değiştirilebilir" (convertible) opsiyonu mevcuttur. (Bunu derste çok kısa gördük ancak ek bilgi olarak yeniden söylüyorum, alınan tahvillerin ömrü boyunca baştan sabitlenmiş belli bir sayıda hisse senedi ile yatırımcısı istendiği an değiştirilebilmesine olanak verir)

iii. Üçüncü tahvilde herhangi bir opsiyon mevcut değildir.

Bu 3 tahvilin ilk piyasaya ihraç fiyatları kıyaslandığında en düşükten en ucuza nasıl olmalıdır? İzah edin.

(15 Puan)

C5) En düşükten en ucuza tahvil fiyatları aşağıdaki şekilde sıralanır:

§ Geri Çağrılabilir Tahvil: Bu tahvil çeşidinde tahvilin vadesinden önce geri çağrılabilme özelliği yüzünden kuşkusuz ki ürünün çekicilik özelliği yitirilmektedir. Para piyasası araçlarında vade süresi uzadıkça getiri oranı arttığından, bu tarz bir tahvilde vadesinden önce geri çağrılma özelliği yatırımcı için pek cazibe sunmayacak olup ihraç fiyatı diğer tahvillere göre düşük olacaktır.

§ Opsiyonsuz Tahvil: Bu tarz tahvilde getiri oranı sabit olduğundan, yatırımcı vade sonunda alacağı parayı bilmektedir. Geri çağrılma riski içermediğinden, geri çağrılabilir tahvilden pahalı, değiştirme özelliği bulunmadığından değiştirilebilir tahvilde ucuzdur.

§ Değiştirilebilir Tahvil: Hisse senediyle değiştirilebilir tahvil, sahibine (tahvili) ihraççı şirketçe artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetleri ile değiştirme hakkı vermektedir. Bu sebeple değişik bir yatırım olanağı içerdiğinden diğer tahvil türlerine göre ihraç fiyatı daha pahalıdır.

S6) Eğer Türkiye’de finansal bir piyasa mevcut olmasaydı

(a) sadece yurt dışında olsaydı

(b) yurt dışında da olmasaydı) ülke ve biz bundan nasıl etkilenirdik? Her iki durum için de fikirlerinizi yazın

(Bonus 15 Puan)

C6) Cevaplar aşağıdaki gibidir:

a) Eğer Türkiye’de bir finansal piyasa mevcut olmasaydı, yatırım ruhu olan insanlar yurt dışında yatırım yapacaklar ve paralarını yurt dışında değerlendireceklerdi. Bu büyük bir sermaye çıkışına neden olabileceği gibi yurt dışına tasarruf girdisi olacağından yurt dışındaki ülkelerin yüksek olasılıkla daha doğrusu diğer koşullar sabitken cari açık vermelerine, yurt içinin ise cari fazla vermesine neden olacaktı. Tüm bunlar kur, faiz ve ekonominin diğer ayaklarında hareketlere yol açacaktı.

b) Eğer hem yurt içinde hem de yurt dışında finansal piyasalar bulunmasaydı yatırımcılar paralarını farklı yollarla değerlendirme seçeneğini seçeceklerdi (altın, kur vs.). Tüm bunlar ekonomi üzerinde bir tasarruf fazlası yaratacak, tasarrufların yatırıma gitmeyen kısmı ekonomide bir durgunluğa neden olacaktı. Bu resesyonun (durgunluk) uzaması durumunda da ekonomik bir çöküş gerçekleşebilecekti. Ayrıca yatırımın yurt dışına çıkması anlamını yitireceğinden bu ülkelerin bugünkü gelişmişlik düzeylerini çok farklı yönde etkileyebilecekti.

Gökhan DAĞ

Finans B Grubu

Saygılarımla…



[1] http://www.garanti.com.tr/yatirim/hazine_bonosu.html ,(Erişim Tarihi: 30.11.2009).

[2] http://www.yenisafak.com.tr/Ekonomi/Default.aspx?t=01.06.2008&i=120445 , (Erişim Tarihi: 30.11.2009)

[3] Gürhan Çelebican, “Mevduat Sertifikaları”, Kaynak: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/306/2892.pdf , (Erişim Tarihi: 30.11.2009)

[4] http://www.spk.gov.tr/daireduyurukarargoster.aspx?aid=68&ct=c , (Erişim Tarihi: 30.11.2009)

[5] http://www.ekodialog.com/Konular/borsa_yatirim/sermaye_para_piyasasi_araclari.html , (Erişim Tarihi: 30.11.2009)